Informatie / nieuws / documenten

FMS leidraden en handreikingen

Een overzicht van FMS leidraden en handreikingen rondom COVID-19 met betrokkenheid van de NVvR, voorgelegd aan de AV op 12 november 2020.

Uit het veld

Op 27 maart hebben collegae uit het Amphia Ziekenhuis Breda een informerend / logistiek / organisatorisch stuk gedeeld over gebruik van CT als triage op de SEH. Met dank aan Jochem van Werven en vakgroepcollegae.
Collegae uit Bernhoven Ziekenhuis Uden hebben op 20, 28 maart en 2 april een update gedeeld. Met dank aan Toon Kuipers, Henk Smits, Martijn Gondrie, Joris van Duijnhoven en andere vakgroepcollegae.
Klik hier. Deze informatie is niet om publiek te verspreiden, maar alleen voor eigen, professioneel gebruik.

Radiologen in rubriek vandaag op de werkvloer van Medisch Contact:
‘Met twee weekenden echoën konden we de achterstand inhalen’, uit Noordwest Ziekenhuisgroep, 13 mei 2020
'Veel collumfracturen zien we nog niet', uit Viecuri Medisch Centrum, 23 april 2020
‘Bijna overal staat nu “Covid-19?” bij’, uit Noordwest Ziekenhuisgroep, 3 april 2020

Verslaglegging

Er is een publiek toegankelijke versie Handreiking Standaardverslag CT-thorax COVID inclusief CO-RADS en CT-score beschikbaar (versies en updates 29 maart, 2 april, 10 april, 13 mei).
Klik hier.

Het document Standaardverslagitems blanco CT-thorax bij (verdenking) COVID-19 infectie is sinds 15 maart ontwikkeld tot een publieke versie vanaf 29 maart (ook hier te vinden). Een voorbeeld van het standaardverslag in een EPD is toegevoegd (8 april).
Klik hier.

Handreiking bij cohortering COVID-19 (verdachte) patiënten

Er zijn beslisbomen uit verschillende ziekenhuizen beschikbaar gesteld. Op 17 maart van het Radboudumc, UMCG en HMC, op 25 maart van Ikazia, 27 maart van Amphia en op 31 maart van het Radboudumc e.a. een eerste proeve van één beslisboom voor verschillende lokale situaties/prevalenties.
Klik hier.

12 mei: Op de FMS-website onder COVID-19 Richtlijnen, handreikingen, leidraden: Diagnostiek is de Handreiking diagnostiek (PCR en CT) bij patiënten met opname-indicatie en verdenking COVID-19 infectie gepubliceerd.

Persoonlijke bescherming

Update 5 februari 2021: Versie 7.1 is gepubliceerd. De 15 minuten-grens bij nauwe zorgcontacten wordt losgelaten vanwege de hogere besmettelijkheid van nieuwe varianten van het virus. Klik hier voor het hele bericht op de FMS-website. 

Update 8 oktober: Er is door de FMS een update gepubliceerd. "... in verband met de stijgende incidentie/prevalentie van besmettingen met het coronavirus en de vele vragen uit het veld over persoonlijke beschermingsmaatregelen." Klik hier voor het hele bericht op de FMS-website.

29 april: Door het FMS-Expertiseteam Infectiepreventie, bestaande uit arts-microbiologen en infectiologen, is de Leidraad Persoonlijke bescherming in de (poli)klinische setting vanwege SARS-CoV-2 opgesteld. De focus ligt op afstand houden en op adequate screening/opsporing van patiënten met COVID-19. Het gebruik van een neusmondmasker en een bril wordt alleen geadviseerd bij een risicovolle handeling, die door het expertiseteam is gedefinieerd.
Klik hier.

13 mei: Bij publicatie van de leidraad door de FMS zijn vanuit de NVvR vragen gesteld aan het expertiseteam. In afwachting van de antwoorden is door het NVvR-bestuur een vertaalslag gemaakt naar de afdeling radiologie. Zie het nieuwsbericht aan alle NVvR-leden: Leidraad Persoonlijke bescherming bij poliklinische patiënten op de afdeling radiologie.

Hervatting non-COVID zorg

30 okt: De FMS heeft een Raamwerk behoud klinische non-COVID zorg gepubliceerd. Klik hier.

21 april: Een klankbordgroep voor her-/opstarten van non-COVID zorg is ingericht door het FMS-bestuur vanuit de Algemene Vergadering (AV) van de FMS (voorzitters wetenschappelijke verenigingen). De NVvR/radiologie is hier ook in vertegenwoordigd (Herma Holscher). In een subgroep Opstarten non-COVID zorg polikliniek zal o.a. worden gekeken naar diagnostiek en de mogelijke bottlenecks.
13 mei: Werkdocument Handreiking voor het opstarten van poliklinische non-covid zorg is in concept besproken met huisartsen en wordt momenteel gedeeld met andere zorgpartijen (IGJ, NZa, NFU, NVZ).
28 mei: Handreiking voor het opstarten van poliklinische non-COVID zorg is door de FMS gepubliceerd.

Pre-operatief

Op initiatief van de NVvH (chirurgen) is in een (ad hoc) werkgroep samen met de NVII (infectiologen), NVMM (medisch microbiologen), NVALT (longartsen) en NVvR een Leidraad Pre-operatieve diagnostiek naar COVID-19 bij asymptomatische patiënten ingepland voor chirurgie onder algehele anesthesie opgesteld. De leidraad is (3 april) gepubliceerd op de FMS-website Richtlijnen, handreikingen, leidraden COVID-19 Diagnostiek of klik hier.
In de mailing 3 april middag aan het Netwerk COVID-19 zijn de overwegingen bij deze leidraad van de NVvR (bestuur, sectiebestuur Thoraxradiologie) gedeeld.
8 april: De werkgroep is voor het eerst bij elkaar gekomen om de leidraad te evalueren. De NVvR is vertegenwoordigd door drie radiologen vanuit de trekkers van het Netwerk COVID-19 (Monique Brink), de sectie Thoraxradiologie (Hester Gietema) en de sectie Interventieradiologie/NVIR (Christiaan van der Leij).
10, 18 en 20 april zijn updates verschenen, maar het advies in de leidraad is ongewijzigd gebleven.
24 april: "De preoperatieve screening op COVID-19 bij asymptomatische patiënten wordt voortgezet zónder het gebruik van CT-thorax, maar wel met het gebruik van PCR."
1 mei: De update van de hele leidraad is beschikbaar.
28 mei: In samenwerking met NVvH, NVU, NVvR, NVK, NVMM, NVA en NVKNO is een Leidraad Pre-operatieve diagnostiek naar COVID-19 bij asymptomatische kinderen ingepland voor chirurgie onder algehele anesthesie gepubliceerd. Vertegenwoordigers vanuit de NVvR-sectie Kinderradiologie: Willemijn Klein en Joost van Schuppen.
29 mei: Begeleidend schrijven werkgroep met overwegingen bij ongewijzigd advies om pre-operatief te screenen op COVID-19 (betreft: volwassen patiënten).
11 juni: Gezien de lage prevalentie COVID-19 is de leidraad aangepast. Pre-operatieve screening op COVID-19 is niet meer geïndiceerd zolang het gemiddeld aantal ziekenhuisopnamen voor COVID-19 gedurende drie achtereenvolgende dagen niet op of onder de 40 ligt. Hiermee wordt de signaalwaarde van het RIVM gevolgd in het Coronadashboard Rijksoverheid.
Klik hier.

Nazorg

Op 28 mei is de Leidraad Nazorg voor patiënten met COVID-19 (niet IC) gepubliceerd op de FMS-website Richtlijnen COVID-19. Aan de discussie en tot stand koming van de leidraad is bijgedragen door Firdaus Mohamed Hoesein, vertegenwoordiger van de NVvR-sectie Thoraxradiologie. Op pagina 12 zijn de 'Overwegingen met betrekking tot de beeldvorming' te lezen.
Klik hier.

Hygiëne-/desinfectieprotocol

Er is een compact hygiëne-/desinfectieprotocol voor de CT gedeeld door Annelie Slaar (19 maart, Dijklanderziekenhuis).
Klik hier.

Van de secties

10 april sectie Mammaradiologie: Er is gevraagd naar een standpunt inzake het gebruik van beschermingsmiddelen door laboranten bij het maken van mammografieën en bij het doen van puncties/biopsieën door mammaradiologen. In samenspraak met de trekkers van Netwerk COVID-19 is geantwoord dat deze vraag niet door de NVvR of de sectie inhoudelijk is te beantwoorden. Ook gaat het breder dan mammaradiologie.
Advies is om bij vragen over beschermingsmiddelen te kijken naar het Outbreak Management Team (OMT) in het eigen ziekenhuis. In het OMT wordt besproken wat de lokale omstandigheden zijn (wat is de COVID-zorg, hoe verloopt de reguliere zorg, wat zijn de vragen van afdelingen/medewerkers, wat is de beschikbaarheid van beschermingsmiddelen, etc.) en wat dit betekent voor de niet-COVID patiëntenzorg. Dit kan per ziekenhuis verschillen, omdat omstandigheden maar ook bijvoorbeeld prevalentie van COVID-19 per adherentiegebied verschilt.

2 april sectie Kinderradiologie: COVID-19 geeft kinderen niet vaak symptomen. Toch is er duidelijk behoefte aan richtlijnen. Vooral de vraag of CT-thorax bij kinderen van nut is, heeft tot overleg en overeenstemming met de NVK (kinderartsen) geleid. Het volgende houvast is te geven: De sectie Kinderradiologie onderschrijft de richtlijn van de NVvR en adviseert terughoudend te zijn met ioniserende radiologische beeldvorming bij kinderen. Beeldvorming kan worden overwogen om complicaties of alternatieve diagnoses vast te stellen; in dat geval primair een thoraxfoto, eventueel een CT-thorax. 
In enkele ziekenhuizen wordt onder zeer specifieke omstandigheden (namelijk geïntubeerde binnenkomst en snel handelen geïndiceerd) een CT-thorax low dose uitgevoerd. Dit is niet direct te vertalen naar andere omstandigheden of locaties.

31 maart sectie Musculoskeletale radiologie: Het sectiebestuur MSK radiologie heeft onder haar leden het standpunt gedeeld om alle procedures waarbij gebruik gemaakt wordt van corticosteroïden waar mogelijk (tijdelijk) niet meer uit te voeren. Onder andere de NHS heeft hierover ook een advies uitgebracht. De NOV (orthopeden) heeft laten weten dit standpunt te onderschrijven (7 april).
28 april: De NHS verwijst naar deze briefing template.
29 april: Er is een aanvraag ingediend bij het SKMS COVID-19 programma (coördinatie via de FMS/het Kennisinstituut) voor het vraagstuk “Behandeling met corticosteroïden tijdens COVID-19 epidemie”.
1 mei: Gezien de ontwikkelingen (epidemiologische situatie COVID-19, herstart non-COVID zorg) en in afstemming met de NOV wordt het standpunt als volgt: Voor injecties die nodig zijn bij patiënten met bijvoorbeeld ernstige pijn, geldt dat dit is toegestaan als de lokale omstandigheden en de situatie van de patiënt het toelaten om dit veilig te doen. 
4 mei: Leden van de sectie MSK worden geïnformeerd via een mailing. De aanpassing is te lezen als: corticosteroïd injecties mogen worden uitgevoerd, indien de klinische relevantie weloverwogen is.

30 mrt - 20 apr sectie Thoraxradiologie: Op 30 maart is eerste enquête verstuurd aan alle sectieleden en op 20 april een vervolgenquête voor een snelle inventarisatie beeldvorming en COVID-19 per ziekenhuis. Doel is een indruk te krijgen van de omvang en resultaten van het gebruik van CT-scans en andere vormen van imaging in gebieden.
Een concept van de resultaten van de eerste enquête is gedeeld met de deelnemers. Klik hier.
De vervolgenquête is aangevuld met een aantal nieuwe vragen. Klik hier.
In de tweede MemoRad van 2020 zullen de resultaten van beide enquêtes met alle NVvR-leden worden gedeeld. 

Organisatie en urgentie non-COVID zorg

Op verzoek van de FMS is op 2 april een lijst van radiologische interventies geverifieerd om, samen met lijsten van andere specialismen, door een extern bureau een capaciteitsinschatting te laten maken van zorg voor non-COVID-patiënten in de komende maanden. Hiervoor is na overleg met de voorzitter en secretaris van de NVIR/sectie Interventieradiologie en de secretaris van de CvB deze lijst en indeling van radiologische interventies met urgentie gebruikt, wat een samenvoeging is van lijsten die enkele ziekenhuizen momenteel hanteren.
24 april: Bij publicatie van de NZa urgentielijst wordt vastgesteld dat de input van de NVvR niet is verwerkt. Onder 362 - Radiologie staat een lijst die meer onduidelijkheden en vragen kan oproepen, dan antwoorden zal geven of helpen bij het stellen van prioriteiten. Ook de urgentie-indeling is niet gevalideerd. Dit is teruggekoppeld.
2 juni: Het Zorginstituut heeft in een brief aan de FMS uitleg gegeven over de totstandkoming van de urgentielijst, de validatie en de verwerking van de reacties en vertrouwt erop dat wv-en zich herkennen in de herziening van de urgentielijst. Radiologie staat ongewijzigd in de tweede versie van de urgentielijst, die eind mei door de NZa is gepubliceerd.

De NVMO (medisch oncologen) heeft op 17 maart een bericht 'Maatregelen voor de medisch-oncologische praktijk' gestuurd aan haar leden, ook gepubliceerd door de NVALT (longartsen). 
De NVU (urologen) heeft een advies gepubliceerd t.a.v. urologische zorg in tijden van crisis (rechter kolom pagina).
De NVKG (klinisch geriaters) heeft een advies opgesteld t.a.v. geriatrische zorg in tijden van crisis (dd 18 maart).

NCIF/BeeldBank Radiologie

Er is een initiatief om vanuit de NVvR - in samenwerking met een aantal partners uit UMC’s – tot een landelijk register van radiologische onderzoeken (CT-thorax, X-thorax) met klinische gegevens (CRF, zoals lab- en omicsdata) te komen van (verdachte) COVID-19-patiënten. En wellicht dat aan dit Nederland COVID-19 Initiatief (NCIF) in de toekomst meer ziektebeelden/patiëntengroepen kunnen worden toegevoegd, waardoor een BeeldBank Radiologie ontstaat.

Het initiatief tot de opzet van NCIF/BeeldBank Radiologie is opgepakt door een aantal NVvR-leden (Jan-Jaap Visser, Onno Vijlbrief, Hildo Lamb), waarbij de samenwerking is gezocht met biomedical imaging onderzoekers uit enkele UMC’s en met Health-RI.

Doel van NCIF/BeeldBank Radiologie is zowel verbetering van kwaliteit van zorg als het doen van onderzoek. Er wordt gebruik gemaakt van formats en ervaringen van andere landelijke initiatieven op het gebied van kwaliteit (spiegelinformatie) en onderzoek (consortia). Ook staat het initiatief open voor samenwerking met andere medische specialismen en databanken.
Eén van de uitgangspunten van NCIF/BeeldBank Radiologie is dat zowel academische als algemene ziekenhuizen kunnen bijdragen, en dat vooralsnog data voor onderzoek alleen beschikbaar worden gesteld aan deelnemende ziekenhuizen.

8 april: Na een eerste positieve reactie van het NVvR-bestuur op het initiatief worden enkele NVvR-gremia geïnformeerd en geraadpleegd, die bij doel en scope van NCIF/BeeldBank Radiologie betrokkenheid hebben. Of het initiatief van de grond komt zal van veel verschillende dingen afhangen. Vooralsnog wordt voldoende perspectief gezien om met de uitwerking ervan verder te gaan.
6 mei: Op de pagina BeeldBank i.o. is meer informatie te vinden over het initiatief met een verwijzing naar de website BeeldBank Radiologie.

Presentaties

Vanuit de ziekenhuizen worden presentaties gedeeld, die zijn gegeven op de afdelingen radiologie, bijvoorbeeld van Lucia Kroft (14 maart, LUMC) en van Dominika Suchá en Pim de Jong (17 maart, UMCU).
Klik hier.

Corona database

Lars Bosboom en Onno Vijlbrief, de initiatiefnemers van Rad2Share, hebben ten behoeve van kennisdeling een Corona database ingericht om beelden geanonimiseerd in op te nemen, zodat anderen ze kunnen bekijken. Noot: Rad2Share doet verder niets met deze beelden en uploader heeft volledige controle, ook over verwijderen e.d. Klik hier.

Registratie

Op 17 maart heeft door DHD een spoeduitlevering plaatsgevonden van de diagnosethesaurus aan de ziekenhuizen, zodat registratie van COVID-19 (met als synoniem SARS-CoV-2) in het EPD mogelijk wordt voor verzameling en aanlevering van informatie aan het RIVM. Wellicht kan dezelfde term in de aanpalende radiologie-systemen worden gebruikt.
Klik hier voor de handreiking registratie en informatievoorziening (17 maart) van het CMIO-netwerk, DHD en FMS.

Op 28 mei is een nieuwe versie van de diagnosethesaurus uitgeleverd, waarin onderscheid is gemaakt tussen een bevestigde en een vermoedelijke COVID-19 infectie.
Klik hier voor een overzicht van alle termen m.b.t. COVID-19 en voor welke specialismen deze zijn opgenomen.

Nieuwsberichten NVvR

Leidraad Persoonlijke bescherming bij poliklinische patiënten op de afdeling radiologie, 13 mei 2020
ZonMw Subsidieoproep COVID-19 Programma (‘second wave’) open voor projectideeën, 4 mei 2020
Ontwikkelingen op gebied COVID-19 en radiologie, 24 april 2020
Radiologendagen mei en SWC juni geannuleerd, 17 april 2020
Beleid Corona-virus/COVID-19 en onderwijs voor aios, geactualiseerd 16 april 2020
Verzoek insturen onderzoeksideeën COVID-19 i.v.m. subsidieprogramma ZonMw, 6 april 2020
COVID-19 en NVvR, 3 april 2020
Handreiking Standaardverslag CT-thorax COVID-19, 29 maart 2020
Gevolgen COVID-19 uitbraak voor subsidierondes ZonMw, 18 maart 2020
VGT 8 april 2020 geannuleerd, 17 maart 2020
Corona-virus/COVID-19 en CT-scan van de longen uitgelegd, 15 maart 2020
Corona-virus/COVID-19 en radiologische beeldvorming, 9 maart 2020

Webinars FMS/andere wv-en

Op 21 maart heeft de NIV (internisten) i.s.m. de NVII (internist-infectiologen) een webinar georganiseerd met als onderdeel 'Dilemma rond behandeling en plaats CT-thorax bij COVID-19’. Hieraan hebben Arlette Odink, Jet Quarles van Ufford en Mathias Prokop een bijdrage geleverd. Ga hier naar de FMS-website om de webinar NIV-NVII (internisten) zaterdag 21 maart terug te kijken. Voor de slides, klik hier.

Hierbij de tijden waarop de inzet van CT wordt besproken door Arlette Odink (42:22), Jet Quarles van Ufford (47:20), Leon van den Toorn (59:10, longarts Erasmus MC en voorzitter NVALT (longartsen)), Kitty Slieker (1:00:28, internist Bernhoven Ziekenhuis), Mathias Prokop (1:02:03) en samenvattend door Voorzitter NVII en webinarvoorzitter Annelies Verbon (1:06:13).

Dringend verzoek de inhoud van bovenstaand webinar vertrouwelijk te behandelen en deze niet met derden (niet-medici) te delen of op sociale media en andere media mededelingen over de inhoud te doen.

De NIV (internisten) heeft zakkaartjes ontwikkeld voor de patiëntenzorg op de afdeling, o.a. met een ABCDE-systematiek

De FMS organiseert webinars waarbij medisch specialisten vertellen over hun kennis en ervaring. In de tweede webinar op 18 maart is o.a. gesproken over radiologische beeldvorming. Klik hier.
Op 1:45:20 vertelt Mark van Buchem over de aanpassingen in het LUMC op de afdeling Radiologie om geen bron van besmetting te worden voor patiënten en de afdeling in twee shifts op te delen.
Om 1:52:45 vertelt Mathias Prokop over de rol van radiologische beeldvorming/CT. 

Chinese richtlijnen

Contents from the Seventh version of Chinese national guideline for diagnosis and treatment of COVID-19, 4 maart 2020
Handbook of COVID-19 Prevention and Treatment, The First Affiliated Hospital, Zhejiang University School of Medicine
(beide documenten met dank aan dr. Ling Lin, afdeling Radiologie LUMC, voormalig radioloog in The First Affiliated Hospital of Sun Yat-sen University, Guangzhou, China)

Collegae in het buitenland

Webinar ESR dr. Adrian Brady with prof. Nicola Sverzellation (Parma, Italy) on the experience of patient and imaging management, 25 maart 2020
The British Society of Thoracic Imaging (BSTI) heeft een Guidance for the Reporting Radiologist gemaakt, 13 maart 2020
CT should not be used as first-line tool against coronavirus, ACR warns following pandemic declaration, 11 maart 2020

Andere links/artikelen

Coronadashboard Rijksoverheid, 5 juni 2020
Richtlijnen, handreikingen en leidraden Federatie Medisch Specialisten
CO-RADS – A categorical CT assessment scheme for patients with suspected COVID-19: definition and evaluation, 27 april 2020
Diagnosis, Prevention, and Treatment of Thromboembolic Complications in COVID-19: Report of the National Institute for Public Health of the Netherlands, 23 april 2020
Trombo-embolische complicaties bij COVID-19-infecties, 9 april 2020
The Role of Chest Imaging in Patient Management during the COVID-19 Pandemic: A Multinational Consensus Statement from the Fleischner Society, 7 april 2020
Radiological Society of North America Expert Consensus Statement on Reporting Chest CT Findings Related to COVID-19., 25 maart 2020
Clinical Guidance on COVID-19 — Digital.Health
Radiology Department Preparedness for COVID-19: Radiology Scientific Expert Panel, 16 maart 2020
Coronavirus: Why You Must Act Now, 13 maart 2020
Correlation of Chest CT and RT-PCR Testing in Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in China: A Report of 1014 Cases, 26 februari 2020
Radiological findings from 81 patients with COVID-19 pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study, 24 februari 2020

Gezien de snelheid van de ontwikkelingen rondom het Corona-virus/COVID-19 en het bijbehorende (medisch inhoudelijke) beleid zal gedeelde en gepubliceerde informatie door de tijd worden ingehaald en door voortschrijdend inzicht mogelijk zijn achterhaald. Dit vraagt van iedereen eigen afwegingen en verantwoordelijkheid wat hij/zij met de informatie doet en in hoeverre deze geschikt is om te delen en verder te verspreiden.