Hoogleraar Jelle Barentsz en universitair hoofddocent Ivo Schoots zijn strijders. Tegen prostaatkanker, welteverstaan. Dat doen ze met hart en ziel, en een niet-zo geheim wapen: specifieke radiologische beeldvorming. ‘Dankzij prostaat-MRI hoeven mannen de helft minder vaak vervelende biopten te ondergaan. Dat bespaart hen ellende en de zorg veel tijd en geld.’
Eigenlijk is het heel simpel, vindt radioloog en hoogleraar medische beeldvorming Jelle Barentsz. ‘Ik vecht tegen prostaatkanker. Dat doe ik met beelden, want ik wil goed zien waar de vijand zich bevindt. Een MRI-scan is daar heel effectief in. Radioloog Ivo Schoots vult aan: ‘Met de beelden van MRI kun je niet alleen afwijkingen opsporen, maar ook meteen zien of je een biopt wilt maken van afwijkingen of juist even wilt afwachten. Want lang niet elke afwijking is reden tot zorg.’
Niet vanzelfsprekend
Toch was het maken van een MRI tot voor kort niet vanzelfsprekend. ‘Als een man bij de huisarts komt met klachten en een te hoog PSA-waarde wordt gemeten in het bloed, betekent dat een verdenking op prostaatkanker’, legt Barentsz uit. ‘Jaarlijks krijgen 30.000 mannen daarom een verwijzing naar de uroloog. Die kan weefsel afnemen om te laten onderzoeken. Maar de uroloog kan niet zelf een MRI maken: dat is het werk van de radioloog. Meestal prikte de uroloog dan ‘blindelings’ 12 stukjes weefsel, biopten. Mede omdat de gedachte was dat het inzetten van MRI de zorg duurder zou maken. Het is namelijk een extra onderzoek met dure apparatuur dat moet worden uitgevoerd door een medisch specialist.’ Schoots: ‘Ook was er vrees voor overdiagnostiek: dat we te veel afwijkingen zouden opsporen en veel mannen onnodig een biopt en soms zelfs een operatie moesten ondergaan.’
MRI kosteneffectief
Dankzij de inspanningen van Barentsz, Schoots en andere radiologen is inmiddels met wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat de inzet van MRI juist (kosten)effectief is. Barentsz: ‘Met de oude aanpak kregen alle 30.000 mannen elk 12 pijnlijke prikken. Dat betekent dat zij allemaal een vervelend onderzoek moesten ondergaan met de nodige risico’s. Sterker nog: er kunnen complicaties ontstaan. Soms belanden mannen zelfs op de IC door een sepsis, een heftige ontstekingsreactie die zorgt voor orgaanuitval en in een enkel geval overlijden tot gevolg heeft.’ Schoots: ‘Terwijl de MRI juist vooraf duidelijkheid geeft: gaat het om een agressieve prostaattumor of is er iets anders aan de hand? Dan kun je het nemen van biopten vaak achterwege laten.’
Precisie voorkomt misprikken
De richtlijn voor het stellen van de diagnose prostaatkanker is daarom aangepast. Sinds 2020 is het beleid dat er eerst een MRI-scan gemaakt wordt bij verhoogde PSA-waarden. Schoots: ‘Bij één op de drie mannen is de tumor agressief. Dankzij de MRI is de tumor dan al zo precies in beeld, dat de uroloog veel gerichter kan prikken om een biopt te nemen van de meest agressieve plek. Meestal zijn er maar 3 tot 5 in plaats van 12 naalden nodig, terwijl de diagnose veel accurater is. Hierop kan de uroloog met meer zekerheid een gericht behandelplan maken of juist besluiten om af te wachten zonder een belastende behandeling.’ Barentsz: ‘Uit ons onderzoek komt naar voren dat de helft van de mannen gerustgesteld naar huis kan zonder dat een biopt nodig is: 15.000. Verder zijn ‘misprikken’ te voorkomen, ofte wel prikken op verkeerde plekken.’
Minder leed en minder lasten
Deze werkwijze levert voor iedereen voordeel op. ‘De patiënt hoeft soms geen vervelend vervolgonderzoek te ondergaan, en als er wel iets aan de hand is, weten we het sneller, meer accuraat, en is het onderzoek minder belastend’, vertelt Barentsz. ‘Verder hoeven minder mannen uiteindelijk een operatie of behandeling te ondergaan. Dat scheelt per jaar bij 670 mannen impotentie en bij 170 incontinentie. Daarmee bespaart deze werkwijze veel geld voor de zorgverzekeraar en de premiebetaler, de burgers van Nederland.’
Kwaliteit voorop
De afgelopen jaren hebben de radiologen hard gewerkt om overal in Nederland te zorgen voor een gestandaardiseerde werkwijze. Schoots: ‘Alles valt of staat natuurlijk met de kwaliteit van de gemaakte MRI-scan: de uroloog moet erop kunnen vertrouwen dat wanneer er een MRI-scan wordt gemaakt deze goed wordt uitgevoerd, en dat deze correct wordt beoordeeld. Het goed interpreteren van MRI-beelden is soms lastig, zeker als het niet helemaal duidelijk is wat er aan de hand is. Daar trainen we radiologen dan ook in.’
Capaciteit als randvoorwaarde
Helaas kunnen de radiologieafdelingen van veel ziekenhuizen zo’n groot aantal MRI-scans er niet ‘even’ bij doen. Daarvoor moet meer MRI-scancapaciteit in ziekenhuizen beschikbaar komen. Dit gaat verder dan alleen prostaat MRI. Dit vraagt om verschuiving van budgetten, om investeringen in apparatuur en voldoende personeel. Helaas is vooralsnog hiervoor geen landelijke aanpak. Dit betekent dat capaciteitsverruiming in het ene ziekenhuis beter gaat dan in het andere.
AI helpt mee
Is dat dan het hele verhaal? Nee, want de ontwikkelingen staan niet stil. ‘Artificiële intelligentie, afgekort AI, kan ons helpen bij de interpretatie en kwaliteitscontrole van onze prostaat MRI-scans’, vertelt Schoots. ‘Dat staat nu nog in de kinderschoenen, maar de komende jaren verwacht ik dat dit een vlucht neemt. Ook kan dit radiologen helpen om het werk sneller en meer efficiënt te maken. Dat draagt er uiteindelijk aan bij dat we samen met de andere specialisten meer patiënten kunnen helpen en wachttijden kunnen verkorten.’
Eerder de juiste behandeling
Maar er komen nog veel meer toepassingen aan, voorspellen de twee experts. ‘Zo kan AI straks ook helpen om preciezer te bepalen hoe agressief een tumor is’, vertelt Schoots. ‘Als we een biopt maken van tumorweefsel met behulp van MRI beelden, kan AI helpen om beter in te schatten om wat voor tumor het gaat. Vervolgens kan de uroloog de behandeling inzetten die daar het best bij past.’ ‘Maar ook op andere vlakken doet beeldvorming de geneeskunde opschudden’, vult Jelle Barentsz hem aan. Zo kunnen beeldvormende technieken ook helpen om kleine lymfeklieruitzaaiingen te vinden. Als die eerder worden gevonden, krijgen patiënten ook eerder de juiste behandeling. Er komen mooie tijden aan!’
Meer ontdekken over MRI & prostaat?
Van 27 tot en met 29 juni 2024 organiseren Jelle Barentsz en Ivo Schoots de toonaangevende ESUR Prostate MRI Teaching Course in Figi in Zeist. Het is een congres dat interessant is voor experts, maar ook toegankelijk is voor artsen die meer willen weten over prostaat-MRI en zelfs voor patiënten. Tijdens het congres komen alle spraakmakende toepassingen op het gebied van AI aan bod. Klik hier voor meer informatie en aanmelden.
tekst Naomi van Esschoten